آداب سخن گفتن در قرآن
قرآن زبان را به عنوان يكي از نعمت هايي كه به انسان داده شده است بر مي شمارد: «أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَينَينِ، وَلِسانًا وَ شَفَتَينِ». (سوره بلد/8ـ9)
برخي از آيات قرآن كه در آنها از در مورد سخن گفتن و آداب آن صحبت به ميان آمده است به شرح زير است:
- چه كسي گفتارش نيكوتر است از كسي كه به سوي خدا دعوت
-
- مي كند؟ «وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلاً مِمَّنْ دَعا إِلَي اللّهِ... ». (سوره فصلت/33)
- سلام كردن، بهترين شروع براي آغاز سخن با مؤمنان: «وَ إِذا جاءَك الَّذينَ يؤْمِنُونَ بِاياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيكمْ...». (سوره انعام/54)
- سلام، اولين سخن ملائكه هنگام قبض روح پاكان: «الَّذينَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائِكةُ طَيبينَ يقُولُونَ سَلامٌ عَلَيكمْ...». (سوره نحل/32)
- آدمي زير زبانش پنهان است: «...فَلَمّا كلَّمَهُ قالَ إِنَّك الْيوْمَ لَدَينا مَكينٌ أَمينٌ». (سوره يوسف/54)
- پاكان، در سخن گفتن نيز به پاكي هدايت يافته اند: «وَ هُدُوا إِلَي الطَّيبِ مِنَ الْقَوْلِ...». (سوره حج/24)
- اكتفا كردن به سلام، بهترين جواب ابلهان: «...وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلامًا». (سوره فرقان/63)
- كساني مورد شفاعت قرار مي گيرند كه گفتارشان مورد رضايت خداوند باشد: «يوْمَئِذٍ لاتَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِي لَهُ قَوْلاً». (سوره طه/109)
- محكم و مستدل حرف بزنيد: «يا ايهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوااللّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَديدًا». (سوره احزاب/70)
- در نصيحت ديگران سخن گفتن با نرمي احتمال تأثيرش بيشتر است: «فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَينًا لَعَلَّهُ يتَذَكرُ أَوْ يخْشي». (سوره طه/44)
- با پدر و مادر بزرگوارانه سخن بگوييد: «...وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كريمًا». (سوره اسراء/23)
- با مردم به نيكي سخن بگوييد: «...وَقُولُوا لِلنّاسِ حُسْنًا...». (سوره بقره/83)
- سخنان را بشنويد، اما به بهترينش عمل كنيد: «...فَبَشِّرْ عِبادِالَّذينَ يسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ...». (سوره زمر، 17ـ18)
آداب سخن گفتن در فرهنگ دین
در کتاب "آيين گفتگو در فرهنگ دين" آداب زیر برای سخن گفتن بیان شده است:
- 1. سخن حق بگویید و با سخن خود حق را برملا سازید.
- 2. از روی علم و آگاهی سخن گفته و هیچگاه بدون تأمل کافی حرف نزنید: به آثار و پیامدهای حرفهای خود توجه کنید.
- 3. شمرده، بدون عجله و با صدای ملایم حرف بزنید'>بزنید.
- 4. سنجیده و بجا سخن گویید (سنجیده گویی) و حرف بیهوده (لغو) نزنید.
- 5. سعی کنید تنها به هنگام ضرورت صحبت کنید. (کم گویی)
- 6. مختصر و مفید سخن گویید. (آفه الکلام الاطاله)
- 7. در نقل سخنان، امانت را رعایت کنید.
- 8. در مورد اموری که به شما مربوط نیست، حرفی نزنید.
- 9. هرگز به گناه تکلم نکنید. (دروغ، غیبت، تهمت، تمسخر، شایعه، افشای سر، هتک حرمت، عیب جویی، دشنام، تحقیر، سخنان نیش دار و اختلاف افکنی)
- 10. در وقت خشم و هیجان، در امور مهم سخن نگویید.
- 11. هرگز الفاظ و جملات زشت و ناپسند بر زبان جاری نکنید.
- 12. در سخن گفتن حیا را رعایت کنید.
- 13. سطح درک مخاطبان را رعایت کنید.
- 14. در بین صحبت دیگران، حرف نزنید. (شنونده خوبی باشید.)
- 15. بکوشید تا سخنان شما همراه با تشویق دیگران باشد.
- 16. با سخنان خود، خوبی ها را به اطرافیان تلقین کنید.
- 17. نکات مثبت شخصیت افراد را یادآوری کنید.
- 18. در نقل لطیفه ها و سخنان خنده دار افراط نکنید و اگر قصد شوخی دارید، مخاطب را از جدی نبودن سخن خود آگاه کنید.
- 19. بهتر است در وقت صحبت، چهره ای متبسم داشته باشید.
- 20. بهتر است در بیان نقاط ضعف دیگران از کنایه استفاده کنید.
- 21. هیچگاه بی دلیل کسی را با حرفهایتان نترسانید.
- 22. در محاورات، فرهنگ مخاطبین خود را در نظر بگیرید.[۱]
- 23. صادقانه و از روی محبت صحبت کنید.
- 24. در وقت سخن گفتن، به حرکات فک و لب خود دقت کنید.[۲]
- 25. حرکت دست و حالات چهره خود را با سخنانتان هماهنگ کنید.
- 26. وقتی با افراد بزرگتر از خود سخن می گویید، صدای خود را از صدای آنان بالاتر نبرید.
- 27. اشتیاق و آمادگی شنوندگان را برای شنیدن سخنانتان در نظر بگیرید.
- 28. شایسته است بدون آن که اظهار بزرگی کنید، سخناتان موجب هشدار و موعظه برای دیگران باشد.
- 29. سعی کنید سخنان شما، یاد خدا را در دل شنوندگان زنده کند و نیز سخنان خود را با نام خدا آغاز کنید.
- 30. از کلمات محترمانه بهره بگیرید. (عرض می کنم، خواهش می کنم، اختیار دارید و ضمیرهای جمع مانند: شما، ایشان و...)
- 31. حتی المقدور از سخنی که بار منفی دارد، خودداری کنید. (جملات تنفرآمیز، یأس آور، حاکی از شکایت و گله، انتقاد آمیز و سرزنش زا)
- 32. در غیر موارد لازم، از تکرار اظهارات خود بپرهیزید و در صورت نیاز، حرفتان را با بیانی رساتر تکرار کنید.
- 33. سعی کنید از جملات امری کمتر استفاده کنید و از زیاد بکاربردن ضمیر «من» بپرهیزید.
- 34. از آمیختن سخنان خود با اغراق و قسم زیاد خودداری کنید. در صورت نیاز، همراه با دلیل و برهان سخن گویید.
- 35. از بکارگیری کلمات و عبارات غیرمأنوس و ثقیل بپرهیزید.
- 36. سزاوار است سخنان شما، همیشه همراه با نقل کلام بزرگان دین و حکمت و حاوی نکات پندآموز باشد تا به رشد مخاطبان منجر شود.
- 37. دستور زبان فارسی را به خوبی فراگیرید و از بکار بردن الفاظ غربی بپرهیزید.[۳]
- 38. در استفاده از کلمات با معانی مشترک، فهم شنونده را در نظر داشته باشید.
- 39. تکیه کلامهای زاید را با تمرین از سخنانتان حذف کنید. (بله ـ راستش ـ خوب ـ و...)
- 40. از پرخاشگری بپرهیزید و با سخن نرم با دیگران گفتگو کنید.
- 41. پیوسته در نظر داشته باشید که سخنان شما، حاکی از شخصیت و میزان عقل شماست. «اللسان میزان الانسان»[۴] [۵]
نحوه سخن گفتن در روایات
- در کتاب مصباح الشریعه که به امام صادق علیه السلام منسوب است حدیث مفصل زیر درباه آداب سخن گفتن نقل شده است:
قال الصادق (ع): الكلام اظهار ما في القلب من الصفاء و الكدر و العلم و الجهل، و قال أمير المؤمنين (ع): المرء مخبوء تحت لسانه. فزن كلامك و أعرضه على العقل و المعرفة: فان كان للَّه و في اللَّه فتكلم به، و ان كان غير ذلك فالسكوت خير منه. و ليس على الجوارح عبادة أخف مؤنة و أفضل منزلة و أعظم قدرا عند اللَّه من كلام فيه رضى اللَّه عز و جل و لوجهه و نشر آلاء اللَّه و نعماته على عباده، ألا ترى أن اللَّه لم يجعل فيما بينه و بين رسله معنى يكشف ما اسر اليهم من مكنونات علمه و مخزونات وحيه غير الكلام، و كذلك بين الرسل و الامم، فثبت بهذا انه أفضل الوسائل و الطف العبادة.
ترجمه:
حضرت صادق (ع) فرمود: كلام ظاهر ساختن آن چيزيست كه در قلب باشد، از صفاء و كدورت و دانائى و نادانى. و امير المؤمنين (ع) فرموده است:
هر مردى پوشيده شده است در زير زبان خود. پس سخن خود را پيش از گفتن بيازماى و آن را با ميزان خرد و دانش بسنج. پس اگر براى خدا و در راه خداى متعال است سخن بگوى، و اگر نه از سخن خوددارى كرده و ساكت باش، و بدان كه سكوت به خير و فائده تو است. و در ميان عبادات و طاعاتى كه از اعضاء و جوارح انسان سر مىزند، عبادتى كه چون سخن گفتن از جهت مايه سبكتر و از لحاظ منزلت سنگينتر و از نظر ارزش نزد خداوند متعال بيشتر و بالاتر باشد، پيدا نمىشود، البته آن كلامى كه در آن خشنودى و رضاى پروردگار بوده و براى او گفته شود، و يا به عنوان ذكر رحمت و نشر نعمتهاى او، و بيان صفات عظمت و جمال او باشد.
آيا نمىبينى كه خداوند متعال در ميان خود و رسولانش براى كشف اسرار و بيان حقائق و اظهار علوم مخزون خود، چيزى را غير از كلام قرار نداده است، و وحى و تفهيم مطالب به وسيله كلام صورت گرفته است، و همچنين است وسيله تفهيم و تفاهم در ميان انبياء و مردم كه غير از كلام نيست. پس ثابت مىشود كه: كلام بهترين وسيله فهم معارف و رسيدن به حقائق و علوم است، و از اين لحاظ آن را لطيفترين عبادات محسوب مىكنيم
امیدو نشاط...
ما را در سایت امیدو نشاط دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : montazer294a بازدید : 81 تاريخ : سه شنبه 30 مهر 1398 ساعت: 3:16